ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทราย

ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดเพชรบุรี

ประวัติความเป็นมา - วัตถุประสงค์

แต่เดิมสภาพภูมิประเทศในเขตพื้นที่จังหวัดเพชรบุรี จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ และจังหวัดใกล้เคียงอื่นๆ มีความอุดมสมบูรณ์เป็นอย่างมาก แต่ภายหลังได้มีราษฎรเข้ามาบุกรุกแผ้วถางป่า ทำลายป่า ทำการเกษตรอย่างผิดวิธี และใช้สารเคมีที่ส่งผลเสียต่อดินและน้ำ ขาดการบำรุงรักษาคุณภาพดิน ทำให้พื้นที่บริเวณดังกล่าวเปลี่ยนแปรสภาพไปอย่างรวดเร็ว หน้าดินถูกชะล้างความอุดมสมบูรณ์ไปหมดสิ้น ดินกลายเป็นดินทรายและดินดานที่ไม่มีแร่ธาตุ ความสมดุลทางธรรมชาติถูกทำลายโดยสิ้นเชิง เกิดภาวะฝนทิ้งช่วงความแห้งแล้งของพื้นที่แผ่ขยายเป็นวงกว้าง

แต่เดิมสภาพภูมิประเทศในเขตพื้นที่จังหวัดเพชรบุรี จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ และจังหวัดใกล้เคียงอื่นๆ มีความอุดมสมบูรณ์เป็นอย่างมาก แต่ภายหลังได้มีราษฎรเข้ามาบุกรุกแผ้วถางป่า ทำลายป่า ทำการเกษตรอย่างผิดวิธี และใช้สารเคมีที่ส่งผลเสียต่อดินและน้ำ ขาดการบำรุงรักษาคุณภาพดิน ทำให้พื้นที่บริเวณดังกล่าวเปลี่ยนแปรสภาพไปอย่างรวดเร็ว หน้าดินถูกชะล้างความอุดมสมบูรณ์ไปหมดสิ้น ดินกลายเป็นดินทรายและดินดานที่ไม่มีแร่ธาตุ ความสมดุลทางธรรมชาติถูกทำลายโดยสิ้นเชิง เกิดภาวะฝนทิ้งช่วงความแห้งแล้งของพื้นที่แผ่ขยายเป็นวงกว้าง

เมื่อวันที่ 5 เมษายน 2526 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระราชทานพระราชดำริให้พัฒนาพื้นที่เขตพระราชนิเวศน์มฤคทายวัน ความว่า "หากปล่อยทิ้งไว้จะกลายเป็นทะเลทรายในที่สุด" และให้จัดตั้งศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ขึ้นในพื้นที่ดำเนินการประมาณ 8,700 ไร่ ให้เป็นศูนย์ศึกษาการพัฒนาฯ ด้านป่าไม้เอนกประสงค์ ศึกษารูปแบบการพัฒนาเกษตรกรรมที่เหมาะสมควบคู่กับการอนุรักษ์และปลูกป่า จัดหาแหล่งน้ำ โดยเน้นการปลูกป่า เพื่อฟื้นฟูสภาพป่าไม้ให้มีความอุดมสมบูรณ์ดังเดิม โดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระราชดำริให้ดำเนินงานในรูปแบบ "ป่าไม้หมู่บ้าน" คือให้ราษฎรดำเนินการเองเป็นเจ้าของเอง ปลูกป่าและบำรุงดูแลรักษาต้นไม้เอง ระยะแรกให้หน่วยงานราชการเข้าไปสาธิตและแนะนำให้ราษฎรรู้จักการเพาะต้นกล้า ซึ่งได้เพาะกล้าไม้ ทั้งไม้โตเร็ว ไม้ผล และไม้เศรษฐกิจ พร้อมทั้งได้ศึกษาการป้องกันไฟป่าแบบ "ระบบป่าเปียก" ต่อมาได้มีการปลูกหญ้าแฝก เพื่อการปรับบำรุงดิน เพราะหญ้าแฝกเปรียบเสมือน กำแพงธรรมชาติที่มีชีวิต จะช่วยชะลอความเร็วของน้ำที่ไหลบ่าสามารถดักตะกอนดินทำให้เกิดหน้าดินและความชื้นในดินด้วย

นอกจากนี้ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ยังมีการพัฒนาและส่งเสริมอาชีพในด้านต่างๆ เช่น เกษตรแบบผสมผสาน การเกษตรในระบบวนเกษตรหรือเกษตรธรรมชาติ การฟื้นฟูสภาพป่าไม้และป่าไม้เศรษฐกิจ การเพาะเลี้ยง และขยายพันธุ์สัตว์ป่า โดยเฉพาะเนื้อทราย ซึ่งเป็นสัตว์พื้นเพดั้งเดิมและนำไปปล่อยให้ใช้ชีวิตกลับคืนสู่ธรรมชาติดังเช่นอดีตที่ผ่านมา

การดำเนินงานภายในศูนย์

เพื่อให้การดำเนินงานสนองพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ บรรลุผลเป็นรูปธรรม ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายฯ จึงได้พิจารณากำหนดงานเป็น 5 แผนงานดังนี้

แผนงานอนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมตามแนวพระราชดำริ

• งานอนุรักษ์และฟื้นฟูระบบนิเวศน์

๑. โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช

๒. โครงการฟื้นฟูสภาพป่าไม้อนุรักษ์และป่าไม้เศรษฐกิจ

๓. โครงการปรับเปลี่ยนพันธุ์ไม้ในแปลงป่าปลูกเดิม

๔. โครงการเพาะกล้าไม้

๕. โครงการเพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตว์ป่า

๖. โครงการจัดการควบคุมไฟป่า

๗. โครงการสร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

๘. โครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชายเลน

๙. โครงการพัฒนาและปรับปรุงแหล่งน้ำ เพื่อสนับสนุนการฟื้นฟูระบบนิเวศน์

• งานอนุรักษ์ดินและน้ำ

๑. โครงการฟื้นฟูปรับปรุงบำรุงดินและอนุรักษ์ดินและน้ำ

แผนงานศึกษาและพัฒนาตามแนวพระราชดำริ

• งานศึกษาและพัฒนาด้านสิ่งแวดล้อม

๑. โครงการศึกษาการเพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์สัตว์เพื่อการอนุรักษ์

๒. โครงการศึกษาทดลองการใช้พลังงานธรรมชาติ

๓. โครงการศึกษาการใช้ประโยชน์หญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ำ

๔. โครงการศึกษาและสำรวจทรัพยากรป่าไม้

• งานศึกษาและพัฒนาด้านความเป็นอยู่พื้นฐานและการประกอบอาชีพ

๑. โครงการศึกษาทดลองการใช้ประโยชน์จากต้นมะม่วงหิมพานต์

๒. โครงการศึกษาทดลองการเพาะเลี้ยงและขยายพันธุ์เพื่อส่งเสริมอาชีพ

๓. โครงการศึกษาทดลองรูปแบบการเกษตรแบบยั่งยืน

๔. โครงการศึกษาทดลองด้านพืชเพื่อส่งเสริมอาชีพ

แผนงานขยายผลและถ่ายทอดเทคโนโลยีตามแนวพระราชดำริ

• งานขยายผลและถ่ายทอดเทคโนโลยีด้านสภาพแวดล้อม

๑. โครงการขยายผลการใช้ประโยชน์หญ้าแฝก

๒. โครงการถ่ายทอดข้อมูลดินและการใช้ที่ดิน

• งานขยายผลและถ่ายทอดเทคโนโลยีด้านความเป็นอยู่พื้นฐาน และการประกอบอาชีพ

๑. โครงการถ่ายทอดและขยายผลเทคโนโลยีการเกษตร

แผนงานส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิต

• ด้านเศรษฐกิจ

๑. โครงการส่งเสริมเกษตรกรเพาะชำกล้าไม้หายาก

๒. โครงการพัฒนาส่งเสริมการเลี้ยงโคนม

๓. โครงการส่งเสริมอาชีพการปลูกไม้ดอกไม้ประดับ

๔. โครงการส่งเสริมอุตสาหกรรมในครัวเรือน

๕. โครงการส่งเสริมการรวมกลุ่มเกษตรกร

๖. โครงการส่งเสริมการปลูกผักปลอดภัยจากสารพิษ

• ด้านสังคม

๑. โครงการพัฒนาเยาวชนและสตรี

๒. โครงการศูนย์พัฒนาเด็กเล็กก่อนวัยเรียน

๓. โครงการสนับสนุนโครงการเกษตรเพื่ออาหารกลางวัน

๔. โครงการพัฒนาสุขภาพอนามัย

๕. โครงการด้านการศึกษา

• ด้านโครงสร้างพื้นฐาน

๑. โครงการจัดหาน้ำและบริการจัดการน้ำ

๒. โครงการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน

แผนงานบริหารโครงการ

• งานอำนวยการ

๑. โครงการบริหารจัดการ

๒. โครงการจัดการและจำแนกการใช้ประโยชน์ที่ดิน

๓. โครงการสำรวจข้อมูลดินและวางแผนการใช้ประโยชน์ที่ดิน

๔. โครงการแก้ไขปัญหาข้อพิพาทที่ดินและรับรองการใช้ประโยชน์ที่ดิน

๕. โครงการรักษาความปลอดภัย

• งานประชาสัมพันธ์

๑. โครงการเผยแพร่และประชาสัมพันธ์

๒. โครงการพัฒนาและจัดการแหล่งท่องเที่ยว

พื้นที่ดำเนินงาน

๑. พื้นที่พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน จำนวน 22,600 ไร่

๒. พื้นที่อนุรักษ์ ซึ่งเป็นพื้นที่ป่าต้นน้ำของระบบนิเวศน์ ได้แก่ พื้นที่บริเวณเขาสามพระยา พื้นที่บริเวณอ่างเก็บน้ำห้วยตะแปด และบริเวณเขาหุบสบู่-หนองก้าง จำนวน 19,700 ไร่

๓. พื้นที่สวนสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี จำนวน 340 ไร่

๔. หมู่บ้านเป้าหมายในการศึกษา พัฒนา ขยายผลและถ่ายทอดเทคโนโลยี โดยเป็นหมู่บ้านภายในศูนย์ศึกษา การพัฒนาห้วยทราย ฯ จำนวน 2 หมู่บ้าน และเป็นหมู่บ้านที่ตั้งอยู่บริเวณรอบศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทรายฯ จำนวน 16 หมู่บ้าน

๕. ศูนย์สาขา โครงการศึกษาวิธีการฟื้นฟูที่ดินเสื่อมโทรมเขาชะงุ้ม จังหวัดราชบุรี่

หน่วยงานที่รับผิดชอบ

• สำนักงานตำรวจแห่งชาติ
• กรมปศุสัตว์
• สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข
• กรมป่าไม้
• กรมประมง
• สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์
• กรมชลประทาน
• กรมที่ดิน
• สภากาชาดไทย
• กรมพัฒนาที่ดิน
• กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม
• มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
• กรมวิชาการเกษตร
• กรมพัฒนาและส่งเสริมพลังงาน
• จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
• กรมการพัฒนาชุมชน
• กรมอาชีวศึกษา
• มหาวิทยาลัยมหิดล
• กรมส่งเสริมการเกษตร
• กรมตรวจบัญชีสหกรณ์
• มูลนิธิพัฒนาชีวิตชนบท
• กรมการปกครอง
• สำนักงานการประถมศึกษา

ที่ตั้ง-ติดต่อ

ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทราย อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตั้งอยู่ในจังหวัดเพชรบุรี ซึ่งเป็นจังหวัดที่อยู่ด้านตะวันตกของประเทศไทย อยู่ห่างจากกรุงเทพฯตามเส้นทางถนนสายเพชรเกษม ประมาณ 220 กิโลเมตร มีเนื้อที่ทั้งหมดประมาณ 6,356.92 ตารางกิโลเมตร หรือ 3,973,075 ไร่

โทรศัพท์ 0-3259-3252-3 โทรสาร 0-3259-3252

---

ข้อมูลจากเว็บไซต์สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ